حاشیه نشینی نوعی زندگی است که با شیوه رایج زندگی شهری و روستایی متفاوت بوده و با ویژگی های اجتماعی و اقتصادی مخصوص به خود بافت فیزیکی معینی به وجود آورده است که با ساکنین بافت اصلی شهر زندگی می‌کنند. حاشیه‌نشینان افرادی هستند که از حالت تولیدی گذشته خود بیرون آمده و به صورت مازاد نیروی انسانی در حاشیه شهرها که مملو از مهاجرین است سکنی گزیدند. آنان عمدتاً به شکل مازاد نیروی انسانی از روستاها و شهرهای کوچک به این منطقه جذب شده‌اند.
مطابق تعریف سازمان ملل حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوز اقشار کم درآمد در مکان های مستعد کناره شهرها آغاز می‌شود. حاشیه نشینان به کسانی گفته می شود که خارج از نظام اجتماعی و فرهنگی خودشان زندگی می‌کنند. حاشیه نشینی محصول عدم تعادل منطقه‌ای در کشور است. ساکنان مناطق محروم کشور مجبورند به مکانی که در آن امکانات و امنیت متمرکز شده مهاجرت کنند.
علل حاشیه‌نشینی:
پایین بودن درآمد قشر پایین جامعه
کمبود مسکن در شهرها
تفاوت‌های نژادی که موجب رانده شدن گروه‌های خاص در برخی شهرها و نواحی شده است
گرانی غیر متعارف زمین شهری در کلانشهرها
نگاه مرکز گرای سیستم دولتی و مردمی و افزایش بیشتر امکانات مادی و اقتصادی سرمایه داران به هسته شهر
عدم تأمین نیازهای درآمدی و مسکن طبقات مستضعف جامعه در بازار رسمی زمین و مسکن به دلیل افزایش شدید قیمت مسکن و گسترش شکاف طبقاتی به ویژه فقر و بیکاری
مهاجرت طبقات کم درآمد شهری
از جمله ویژگی های مناطق حاشیه نشین می توان به موارد زیر اشاره کرد:
رواج آسیبهای اجتماعی
رواج مشاغل کاذب غیر رسمی
فقر اقتصادی
عدم وجود مهارت فنی
سطح آموزش و پرورش پایین بودن
میزان خدمات اجتماعی کم
ارتکاب جرم.
راهکارهای ارائه شده برای حاشیه نشینی:
جدا از راهکارهای قانونی مانند وضع مقررات و راه کارهای نظارتی مانند محدود کردن دامنه ارتفاعات حریم رودخانه و غیره، از مهم‌ترین راهکارهای ارائه شده در این زمینه موارد زیر می باشد:
حمایت از حاشیه نشینان و زاغه نشینان داخل محدوده شهر با برنامه ریزی جهت ارائه خدمات ساکنان شهر به آنان
ایجاد تحولات ساختاری در برنامه های کلان شهری از طریق ایجاد امکانات خدماتی و شهروندی
توانمندسازی حاشیه‌نشینان: برخلاف تصور حاشیه نشینان کالای آب آورده و دورریختنی نیستند بلکه وجود آنها نقش مهمی در اقتصاد شهری دارد و در واقع آنان با کمک ناچیز مسئولین قادرند مسکن خوراک پوشاک خود را فراهم آورده و در عین حال نوعی نیروی کار ذخیره تازه و بی درنگ برای فعالیت های در حال گسترش بخش رسمی درون شهرها را مهیا سازند. با ارتقای سطح آموزش و ایجاد مهارت لازم و امکان دسترسی به بازار کار و فعالیت هایی از این قبیل زمینه اشتغال و افزایش درآمد و بهبود سطح زندگی را برای حاشیه نشینان و فقرای شهری فراهم آورد.
تشویق سرمایه‌داران شهری برای سرمایه‌گذاری در این محلات به دلیل نیروی کار و زمین فراوان و ارزان
احداث و به روزرسانی مراکز آموزشی و خدماتی
کوتاه کردن دست زمین خواران و بورس بازان از این مناطق حاشیه نشین
سید آیت الله موسوی
فعال اجتماعی
ضمیمه :