به گزارش روابط عمومی دانشگاه مازندران،
در ابتدا مایل هستم چند نکته را که بارها از طریق نهادها و مراجع رسمی ملی و جهانی شنیده‌ایم یادآور شوم:
الف) بر اساس گزارش‌های سازمان جهانی گردشگری، ایران از لحاظ جاذبه‌های طبیعی بین 5 کشور و از نظر جاذبه‌های باستانی و تاریخی در زمره 5 کشور برتر جهان قرار دارد؛
ب) ایران در بین 161 کشور عضو یونسکو، با ثبت 24 اثر تاریخی و طبیعی در فهرست جهانی، در رتبه نهم قرار دارد.
ج) مطابق سند چشم‌انداز توسعه کشور در افق 1404 خورشیدی، باید زمینه برای جذب 20 میلیون گردشگر خارجی و کسب درآمدی در حدود 20 میلیارد دلار فراهم شود؛
د) در طول یک دهه گذشته، گردشگری هر ساله تقریبا ده درصد از تولید ناخالص جهانی را به وجود آورده و به دنبال آن حدود یک دهم اشتغال دنیا را به خود اختصاص داده است؛
هـ) تعداد کل گردشگران بین‌المللی حدود 3/1 میلیارد نفر است؛
و) میزان درآمد سالانه دنیا از محل گردشگری تقریبا 1200 میلیارد دلار است؛
ز) سهم ایران از تعداد گردشگران بین‌المللی بر اساس آمارهای نهادهای مسئول داخلی، حدود 5/0 درصد و از درآمد جهانی گردشگری نیز تقریبا 3 میلیارد دلار است.
تلاش و عزم دولت‌ها و وزارت(سازمان) میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دوران پس از انقلاب اسلامی(از دوران دفاع مقدس که تمام قوای کشور در راستای صیانت از میهن و دین بسیج شده بود تا امروز که شدیدترین تحریم‌ها توسط استکبار جهانی اعمال گردیده است) در زمینه برنامه‌ریزی برای حفاظت از میراث فرهنگی و توسعه گردشگری بر هیچ‌کس پوشیده نیست. در بحبوحه جنگ نابرابر و تحمیلی، دغدغه‌های جدی برای ثبت میراث فرهنگی کشور در فهرست ملی و جهانی(یونسکو) وجود داشته است. اما آمار و ارقام فوق، ما را به این نتیجه می‌رساند که با وجود ظرفیت‌های فراوان در زمینه جاذبه‌های مختلف طبیعی و تاریخی- فرهنگی، سهم ما از درآمد و اشتغال جهانی گردشگری بسیار پایین است. هدف من در این مجال، ارزیابی و تحلیل عملکردها و بیان استعدادها و ظرفیت‌های بالای گردشگری کشور و یا استان مازندران نیست که خود موضوع دیگری است و وقت جداگانه‌ای را می‌طلبد. در شرایطی که ملت ما از یک‌سو، سخت‌ترین شرایط تحریم را تجربه می‌کند و از سوی دیگر، شیوع ویروس کرونا نیز علاوه بر فجایع انسانی دردناکی که هر روز ایجاد می‌کند آسیب‌های جدی و عمیقی را بر پیکره اقتصاد کشور و صاحبان مشاغل وارد می‌نماید، طرح‌های حمایتی از بخش‌های دستاندرکار گردشگری و برنامه‌ریزی‌های هدفمند برای هدایت این بخش در دوران موسوم به پساکرونا چه باید باشد؟
تجربه نشان داده است هر زمان که حیات اجتماعی- اقتصادی بشر در اثر عواملی فراگیر نظیر جنگ‌های جهانی و شیوع بیماری‌های واگیر و همه‌گیر دچار اختلال و توقف گردید، سیاست‌گزاران، تصمیم‌سازان و نهادهای مربوطه، ضمن مدیریت وضع موجود، پیش‌بینی‌ها و برنامه‌ریزی‌های جدی برای فردای فارغ از عوامل ویرانگر مذکور به عمل آورده‌اند؛ به طوری که زمینه را برای تحولات اساسی و جهشی در وضعیت اقتصاد، صنایع، علوم و فناوری مهیا کرده‌اند.
روزانه آمارهای گوناگونی در خصوص ضررهای وارده بر پیکره صنعت گردشگری در دنیا در اثر شیوع ویروس کرونا دریافت می‌کنیم. دست‌اندرکاران مربوطه معتقدند که گردشگری تنها حوزه‌ای است که از این واقعه دچار آسیب‌های شغلی و درآمدی صد درصدی شده است؛ گزارش‌های سازمان جهانی گردشگری نیز به این آمار تلخ نزدیک است. طبق گزارش‌های این سازمان در ابتدای شیوع کرونا رشد منفی 1 درصدی در جهان اتفاق افتاد ولی این رشد منفی خیلی زود، سیر نزولی با شیب تند را تجربه کرد به طوری که در دوران‌های مختلف شیوع و قرنطینه، روندهای منفی 16، 65، 97، 91، 81 و 79 درصد را پشت سر گذاشت. گزارش مزبور هم‌چنین میانگین رشد منفی گردشگری ایران را در هشت ماه نخست سال 2020 میلادی، 72 درصد اعلام کرده است. طبعا این آسیب به طور نسبی بر مهم‌ترین بخش‌های دستاندرکار صنعت گردشگری اعم از تأسیسات اقامتی گردشگری شامل هتل‌ها، متل‌ها، پلاژها، مراکز بوم‌گردی و ...؛ رستورا‌‌‌نها و واحدهای پذیرایی؛ ناوگان حمل و نقل؛ دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی و تورگردانان؛ مراکز تولید صنایع دستی و سوغات گردشگری؛ جاذبه‌ها، مراکز دیدنی، پارک‌های جنگلی، مراکز تفریحی، موزه‌ها و نظایر آنها وارد شده است.
دولت به طور عام و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به طور خاص، باید ضمن چاره‌اندیشی در خصوص حمایت‌های جاری به فعالان بخش گردشگری، در زمینه گردشگری پس از کرونا برنامه‌ریزی کنند. در این راستا ضمن استفاده از ظرفیت مجلس شورای اسلامی و خاصه کمیسیون فرهنگی و اجتماعی و فراکسیون گردشگری و میراث فرهنگی مجلس و هم‌چنین دانشگاه‌ها، از توان‌ها و تجربیات کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز بهره‌برداری نمایند. بخش‌های خصوصی گردشگری ایران نظیر جامعه هتلداران ایران، نمایندگان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی، جوامع و انجمن‌های مرتبط، شرکت‌های مهم سرمایه‌گذاری نظیر شرکت سرمایه‌گذاری ایرانگردی و جهانگردی، هلدینگ گردشگری تامین اجتماعی، سرمایه‌گذاران منتخب و صاحب اهلیت حوزه گردشگری و نظایر آنها مشاوران مطلوبی در این زمینه به شمار می‌روند. توجه به نظرات بخش خصوصی گردشگری در تصمیم‌گیری‌ها، راهکار بسیار خوبی برای برون‌رفت از این چالش و مدیریت آن در پس از کرونا است. خواننده این مطالب چنان‌چه آشنایی تخصصی‌تر و بیشتری با ظرفیت‌های گردشگری طبیعی و فرهنگی ایران که شمه‌ای از آنها در بالا از نظر گذشت، حاصل کند و هم‌چنین نظری به وظایف و تکالیف دولت و بخش‌های مختلف گردشگری در اسناد بالادستیِ توسعه کشور بیافکند، طبعا تشکیل کمیسیون گردشگری در مجلس شورای اسلامی را راهکاری منطقی در توسعه این ظرفیت اساسی و رشد سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف آن خواهد دانست.
در دنیای پس از کرونا، مساله رعایت بهداشت به عنوان اصلی‌ترین شرط گردشگران داخلی و خارجی مطرح خواهد شد. بنابراین برنامه‌ریزی، تبلیغات و آموزش دست‌اندکاران و فعالان این حوزه از همین امروز باید آغاز شود. ایران کشور ارزانی برای جهانگردان خارجی است. شواهد نشان داده است اکثر کسانی که به کشور ما سفر کرده‌اند وجود امنیت، بهداشت، خوراکی‌های متنوع، مراکز جذاب و نظایر آن را به عنوان ره‌آورد سفر خود برای دیگران تعریف کردند و ضمن ابراز تمایل برای مسافرت دوباره به ایران، دیگران را نیز به این امر تشویق نموده‌اند. پس از همین حالا باید به طور جدی به فکر گردشگری در دنیای پس از کرونا باشیم تا ضمن اطلاع‌رسانی در زمینه وجود امنیت و ارتقای بهداشت اجتماعی و زیست‌محیطی، فعالان این حوزه را در پیامدها و آسییب‌های ناشی از تحریم‌های استکبار جهانی و کرونا دریابیم که آینده از آن ملت مقاوم و صبور ایران است.
رحمت عباس‌نژاد سرستی
عضو هیأت علمی گروه باستان‌شناسی
دانشگاه مازندران