قلعه ها با خندق ها محاصره می شدند و راه دسترسی به آن ها تنها یک پل متحرک بود، اگرچه افرادی که این اقدامات را انجام می دانند احتمالا نظریه های پیشگیری از جرم را نمی شناختند، اما کاری که انجام می دادند، پدیده ای است که مطالعات بسیار زیادی روی آن صورت گرفته و به عنوان پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی (CPTED) شناخته می شود .

در ساده ترین بیان پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی، باوری است با این مفهوم که آگاهی از طرز فکر مجرمان در مورد آنچه سبب جذابیت و انتخاب هدف توسط آن ها می شود و به دنبال آن طراحی ساختمان ها به نحوی که هدف را برای ارتکاب جرم غیر جذاب سازد، ممکن است از جرم پیشگیری کند. به عبارت دیگر با تغییر در طراحی از جرم جلوگیری می شود.

۱-کاهش فرصت ارتکاب جرم ؛

کاهش فرصت مبنایی است که مسئولان، راهبرد ها و برنامه های پیشگیری را باید بر اساس آن بنا کنند به بیان ساده تر هدف این است: کاهش یا حذف فرصت مورد نیاز برای ارتکاب برخی اعمال مجرمانه. این هدف با تمرکز بر روی محیط و اعمال قربانی احتمالی صورت می گیرد نه مجرم احتمالی .

کاهش فرصت، اساس امورات و برنامه های مدون پیشگیری است براساس چهار عامل کلارک، شخص مجرم عموما هدفی را بر می گزیندکه خطر کمتر، پاداش بیشتر و عذر و بهانه بیشتری داشته باشد.

این چهار عامل شامل:

1- عدم استفاده یا دسترسی مجرم 2- به تأخیرانداختن عمل 3- تشخیص جرم 4- تحذیر از حمله یا جرم

این اعمال به جای اقدامات پیشگیرانه روی مجرمین برتبدیل کردن قربانی به هدفی غیر جذاب تاکید دارد.

2- قلمرو گرایی: این امر دلالت بر این دارد که هنگامی که کسی حس مالکیت یا تعلق دارد نه تنها خودش با علاقه از دارایی خود محافظت می کند، بلکه دیگران نیز متوجه می شوند که شخص به محافظت از دارایی اش تمایل دارد.

نظریه پنجره های شکسته با تائید قلمروگرایی اظهار می دارد، مشکلات حل نشده در مکان، نشان می دهد که آن مکان بدون توجه رها شده است. بنابراین می تواند مورد هدف مجرمان قرار بگیرد.

3- ایجاد حس یکپارچگی: حس مالکیت در یک جامعه با محیط های دیگر ، با ایجاد یک حس یکپارچگی، یا حضور تمام افراد در قایق نجات ایجاد می شود. اغلب، نتیجه گرد هم آمدن حول یک مشکل مشترک، شکل گیری یک گروه مراقبت از محله یا تشکیلاتی نظیر آن است .

راهکارهای ایجاد قلمروگرایی و ایجاد حس یکپارچگی

-طراحی خانه ها: امروزه خانه ها از نظر زیبایی شناسی جذاب تر شده اما به ندرت نکات حفاظتی در آن رعایت می شود. خانه هایی امروزی ضرورتاً ساکنین را در پیله حفاظتی قرار داده و فرصت تعامل روزمره با همسایگان را از بین می برد در نتیجه همسایگان به غریبه تبدیل شده و احساس یکپارچگی میان آن ها از بین می رود.

-انجمن همسایگان یا برنامه های مراقبت از محله: انجمن های شکل گرفته کاری یا محلی ، اساساً گروه ها را حول محور یا فعالیت های مشترک گرد هم می آورند این گروه ها هم پیمان می شوند تا برای حفاظت از منافع یکدیگر از طریق مقررات، نظارت، بازبینی و قدرت اتحاد عمل کند آن ها صرف توجه لازم و حفاظت از دارایی ها را تشویق و در برخی موارد اجبار می کنند تا از وقوع جرم جلوگیری شود.

-بوستان ها و پارک های محله ها: هرمکانی که متعلق به شخصی نباشد، احتمال دارد توسط اشخاص نادرست مورد استفاده قرار گیرد، بوستان های محله اغلب در مکان های باز قرار دارند که خلافکار ها، ولگرد ها یا معتادان خیابانی در آن رفت و آمد می کنند. مکانی که بدون توجه رها شود از آن پس برای این افراد جذاب تر خواهد شد، پس لازم است افراد مشروع یا ساکنین محله ها حفاظت آن را بر عهده بگیرند.

-نصب علائم نشان دهنده ورود به محله : این علائم نشان می دهد که این منطقه مورد توجه و حفاظت ساکنین آن بوده که عضو گروهی مشترک هستند. ورود به منطقه به منزله فرستادن پیغامی است مبنی بر اینکه شخص وارد یک مکان نیمه خصوصی شده و این فرد می داند به او به دید یک غریبه نگاه می شود.

4-نظارت: اغلب مجرمان ترجیح می دهند که به صورت گمنام عمل کنند. وجود شاهد باعث ایجاد مانع، زیاد شدن زحمت کار و افزایش خطر می شود، خلاصه این که مجرمان دوست ندارند شناخته شوند.

اصل نظارت پیشگیری از سرقت از طریق طراحی محیطی روی افزایش فرصت های نظارت یا افزایش احتمال نظارت تمرکز دارد طراحی فیزیکی این قابلیت را دارد که فرصت های نظارت طبیعی و غیر رسمی ساکنان را افزایش دهد.

نظارت را می توان بخشی از محافظت بالقوه محله دانست اگر مجرم تصور کند که در صورت ارتکاب جرم در معرض نظارت و مشاهده قرار خواهد گرفت اگر چه به واقع نیز این گونه نباشد، احتمال ارتکاب جرم توسط وی کم می شود زیرا وی در فرایند گذر از اندیشه تا عمل منافع و خطر ارتکاب جرم را می سنجددر نتیجه از ارتکاب جرم منصرف می شود.

در مطالعه ای که در رابطه با گرایش ها و افکار مجرمان انجام شده است دو عامل در متوقف کردن مجرمان بسیار موثر تلقی شده است.

1- نشانه ها و علائم تصرف و دیگری نظارت؛ سارقان بر اهمیت نظارت ساکنان محله صحه گذاشته اند و بعد مالکان، همسایگان را مهم ترین افراد برای نظارت بر محله معرفی کرده اند.

نظارت می تواند به اشکال مختلف صورت گیرد، صورت رسمی داشته باشد، نظیر گشت زنی یا نگهبانان امنیتی که روی ایجاد یک محیط باز با فرصت های نظارتی فراوان حول مناطق آسیب پذیر تمرکز دارد یا می تواند از طریق بکارگیری دستگاه های الکترونیکی نظیردوربین های مدار بسته صورت گیرد.

نصب روشنایی مناسب: روشنایی یکی از ارزان ترین راه ها برای برقراری امنیت یک مکان است که اغلب نادیده گرفته می شود یا استفاده درستی از آن نمی شود این امر برای ایجاد نظارت مناسب طی ساعات شب ضروری است .

شناسایی نقاط آسیب پذیر: با یافتن نقاط آسیب پذیر یک محله و دادن توصیه های لازم و رفع مشکلات موجود، مکانی که مورد استفاده مجرمان بوده است به مکانی تبدیل می شود که از آن استفاده مشروع می گردد

5-کنترل دسترسی: اصل پایانی پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی، کنترل دسترسی است یکی از کارکردهای اصلی در کنترل دسترسی این است که افراد را به محیط هایی هدایت کنیم که به نحوه مطلوبی بر آن نظارت صورت گیرد .

کنترل دسترسی، اهداف جرم را کاهش می دهد با هدایت افراد به مکان های امن تر، میزان نظارت بر آن مکان ها بیشتر شده و جلوی فعالیت مجرمان گرفته می شود، جاگذاری و طراحی درست کنترل دسترسی، مقرون به صرفه است، هنگامی که کنترل دسترسی به درستی صورت گیرد ، راه های ورودی محدود شده و این امر سبب می شود منابع، بهتر به نقاط مورد توجه اختصاص یابد.

نگارنده:سرهنگ گنجیان مقدم رئیس پلیس پیشگیری فرماندهی انتظامی مازندران