این رسانه­ ها در شفاف‌سازی و کاهش فساد به دولت‌ها کمک می­ کنند و در حال ایجاد تاثیراتی دامنه‌دار در سازمان‌ها و جهان‌های اجتماعی هستند. در سال‌های اخیر، به عنوان یک رسانه مشارکتی پدیدار شده‌اند که پتانسیل لازم برای آزادسازی پیشرفت اجتماعی را دارند. به نظر می رسد مهمترین تاثیر رسانه های جدید تا به امروز، این است که آنها اجازه دسترسی بی‌نظیر و همه جانبه به رسانه های قدیمی، را فراهم می کنند؛ پیامدهای رفتاری آن در حال حاضر به خوبی شناخته شده است، از جمله آنها  ارتباط ۲۴ ساعته با دیگران است اما در اینجا تصمیم داریم به چهار کارکرد اساسی شبکه های اجتماعی بپردازیم.

الف) مواقع بحرانی:

حداقل ۱۷ سال است که شبکه‌های اجتماعی در مواقع بحرانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند: به عنوان مثال پس از ۱۱ سپتامبر از ویکی‌ها توسط شهروندان عادی برای جمع‌آوری اطلاعات در مورد مفقودین حادثه استفاده شد. در نتیجه‌ این امر، تحلیل رسانه‌های اجتماعی در مدیریت بحران به امری عادی بدل گشت.

در سال‌های اخیر، استفاده از رسانه‌های اجتماعی به شدت افزایش یافته است و در همان زمان ذات این استفاده به سوی مدلی بر اساس همکاری تغییر کرده است. بر اساس تعریف گسترده‌تر انعطاف پذیری به عنوان "توانایی یک سیستم، جامعه یا اجتماع در معرض خطرات، برای مقاومت، جذب یا سازگاری با تاثیرات یک مخاطره و بازیابی از آن، به شیوه‌ای موثر و بهنگام از طریق حفظ و بازسازی عملکردها و ساختارهای پایه‌ای آن"، اصطلاحاتی خاص‌تر با معناهایی که نقاطی از اشتراک داشتند، پدیدار شدند: انعطاف‌پذیری براساس همکاری یعنی توانایی غلبه بر بحران‌های مربوط به همکاری با کمک تطبیق با واقعیت‌ها بوسیله‌ ابزار فناوری همکاری یا انعطاف‌پذیری اجتماعی به عنوان "ظرفیت گروه‌های اجتماعی و جوامع برای بازیابی یا واکنش مثبت به بحران‌ها". شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به عنوان یک عنصر کلیدی در دستیابی به انعطاف‌پذیری اجتماعی درک شوند. اخیرا نقش عموم مردم در رسیدگی به بحران‌ها فعالانه‌تر و مهم‌تر شده است. شبکه‌های اجتماعی امکاناتی را فراهم کرده‌اند و ممکن است که انعطاف‌پذیری اجتماعی را پرورش دهند.

ب) نقش شبکه های فردی:  

شبکه های اجتماعی آنلاین از جمله فیس بوک و توییتر به طور اساسی روش های جدیدی برای تعامل در بین افراد معرفی نموده اند که به طور سریع بی نهایت معروف شدند. شبکه های اجتماعی آنلاین با تکمیل نمودن روش های سنتی آفلاین ارتباطات ( از جمله ارتباطات رو در رو و تلفنی)، محیط اجتماعی مجازی کامل ایجاد می کنند که از فعالیت های زیادی از جمله تعامل اجتماعی پشتیبانی می کند. این تعامل ها ساده اند همانند «ارتباط» با محتویات کاربران دیگر یا پیچیده اند همانند جستجوی شغل، تبلیغات محصول و ساماندهی رویدادها. این یکی از تاثیرگذارترین حالات همگرایی فیزیکی-سایبری است یعنی فرایندی که به موجب آن جهان فیزیکی اطراف ما و جهان مجازی اینترنت به طور عمیق با هم در ترکیب می شوند.

در این زمینه تحلیل رفتار اجتماعی انسان در محیط های آنلاین به طور ویژه شگفت انگیز است، چون به ما اجازه می­ دهد ویژگی­های رفتار انسانی را بر اساس مقدار زیادی داده ها درک کنیم و از طرفی دیگر خدماتی را طراحی کنیم که از این دانش بهره گیری کنیم. این مقاله مرور جامعی بر حجم آثار فراهم می سازد که در این زمینه با هدف تاکید بر ویژگی های ساختاری شبکه های شخصی انسانی در شبکه های اجتماعی آنلاین انجام شده اند و نیز آنکه آنها چه ارتباطی با ساختارهای معلوم شبکه های اجتماعی انسانی آفلاین دارند و  چه تاثیری بر الگوهای انتشار اطلاعات داشته و در این محیط ها مشاهده شده اند.   

بی شک شبکه های اجتماعی آنلاین با پیدایش خودشان ما را به پیشرفت های عمده در مطالعه رفتار آنلاین انسانی واداشته اند. در واقع داده های کلان برگرفته از شبکه های اجتماعی آنلاین، نشان دهنده منبع ارزشمند اطلاعات برای توصیف اصول پویا پدیده های اجتماعی پیچیده اند که تحقیق در زمینه آنها با روش های سنتی  بر اساس نظرسنجی و مصاحبه ها دشوار است. در سال های گذشته تلاش های زیادی برای توصیف شبکه های اجتماعی آنلاین با مطالعه طرح های آنها انجام شده است، چرا که این نوعی روش طبیعی برای مطالعه ویژگی­ های ساختاری روابط اجتماعی انسان در شبکه های اجتماعی آنلاین می باشد.

اکثر ادبیات بر ویژگی های درشت نمایی گراف های شبکه های اجتماعی آنلاین متمرکز بوده اند از جمله ویژگی های ساختاری شبکه جهانی تشکیل شده با تمامی کاربران و اتصالات آنها. موضوع مهم اما کمتر بررسی شده ویژگی های جزئی شبکه­های اجتماعی آنلاین به ویژه، ویژگی های ساختاری شبکه های اجتماعی فردی ما می باشد که نیز شبکه های فردی نام دارند. در ادبیات انسان شناسی پیداست که ویژگی های شبکه فردی برای تعیین جوانب عمده رفتار انسان از جمله اعتماد، اشتراک گذاری منابع و شکل گیری جوامع امری اساسی اند.

پ) مرزهای مشارکت توسط شبکه‌های اجتماعی:

شبکه‌های اجتماعی در حال ایجاد تاثیراتی دامنه‌دار در سازمان‌ها و جهان‌های اجتماعی هستند. در سال‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی به عنوان یک رسانه مشارکتی پدیدار شده‌اند که پتانسیل لازم برای آزادسازی پیشرفت اجتماعی را دارند. این شبکه‌ها باعث افزایش فرم‌های جدیدی از رفتارها و فعالیت‌های مشارکتی هستند که باید مورد بررسی قرار گیرند. اخیرا مقالات زیادی در مورد قدرت شبکه‌های اجتماعی در تحول دینامیک‌های ارتباطات، مشارکت و اتصال افراد در زمینه‌های مختلف نگارش شده‌اند. به عنوان مثال ساویر و وینتر[۱] پیشنهاد دادند که رشد تکنولوژی که همواره و در همه جا حاضر است می‌تواند مشارکت و فعالیت داوطلبانه بیشتری را امکان‌پذیر کند. هانگ و همکارانش[۲] پیشنهاد دادند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی به جهت تقویت ارتباطات می‌تواند مشارکت را افزایش دهد و باعث تقویت گفتگوی مشارکتی شود.

در مجموع، این مطالعه استفاده از شبکه‌های اجتماعی را در مشارکت اجتماعی از یک چشم‌انداز شی مرزی بررسی می‌کند. با استفاده از یک مطالعه عمیق در مورد انجمن‌های مبارزه با جرائم با کمک شبکه‌های اجتماعی در مالزی، به بررسی این پرسش پرداخت که شبکه‌های اجتماعی چگونه می‌توانند مشارکت مدنی را تسهیل کنند. این کار با این پیشنهاد انجام می‌شود که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به عنوان اشیای مرزی برای غلبه بر موانعی متعدد به کار گرفته شوند که پیش از این از مشارکت مدنی جلوگیری می‌کردند. به طور خاص اینکه این پژوهش، پدیداری و فعال شدن شبکه‌های اجتماعی را در عمل مشخص کرد و نشان داد که شبکه‌های اجتماعی چطور می‌توانند به کار گرفته شوند تا محدوده‌های مختلفی را گسترش دهند که ماهیتا باعث محدود شدن مشارکت مدنی می‌شوند.

ت) رسانه‌های اجتماعی، شفاف‌سازی و فساد:

شفاف‌سازی یک عنصر ضروری نگرش‌های اصلی است که دولت‌ها برای ارتقای باز بودن و کاهش فساد به کار برده‌اند. خدمات شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها به کاربران اجازه ساخت اجتماعات آنلاینی را می‌دهد که در آن‌ها می‌توانند با دیگر کاربرانی که علایق شبیه به هم  دارند وصل شود و تعامل کنند. اجزای کلیدی سرویس شبکه اجتماعی توانایی کاربر برای‌ایجاد یک پروفایل درباره‌ی خودشان، توانایی کاربر برای‌ایجاد لیستی از دیگر کاربرانی است که دوستی مشترک یا علایق شبیه به هم دارند، و توانایی دیدن اتصالات‌ایجاد شده با کاربران دیگر در شبکه است. نمونه‌های سرویس‌های شبکه اجتماعی معروف شامل فیسبوک[۳]، ببب[۴]، ارکت[۵]، لینکداین[۶] و مای‌اسپیس[۷] می‌شود.

در رابطه با شبکه‌های اجتماعی، خدمات اشتراک رسانه ( ویدیو، تصویر /عکس و صوتی ) پلتفرم‌های برپایه‌ی وبی هستند که به کاربران اجازه‌ی مشاهده، بحث، بارگذاری، انتشار و ذخیره متون دیجیتال در محیط اجتماعی را می‌دهند. نیروی خدمات اشتراک رسانه‌ای‌ این است که آن‌ها برای کاربران یا اجتماعات یک پلتفرم آسان برای نشر و پخش اطلاعات با استفاده از متن چندرسانه‌ای پرمحتوا فراهم می‌کنند. بدون خدمات اشتراک رسانه‌ای، توانایی تولید متن کاربر و تکثیر آن محدود و رسوخ آن به فضای عمومی به شدت محدود می‌شد. بنابراین شهروند خبرنگاری یا گزارش شهروندی به طور زیادی به متن تولید شده‌ کاربر و خدمات اشتراکی رسانه گره خورده است. نمونه‌های خدمات اشتراکی رسانه شامل عکس/ تصویر (Flickr, Photobucket, Picasa, SmugMug) و ویدیو (YouTube, Vimeo, Veoh) می‌شود.

رسانه‌های اجتماعی تاثیرات متحول کننده‌ای بر نحوه ارتباط افراد با یکدیگر و دولت‌ها و همچنین روش‌هایی داشته‌اند که دولت‌ها می توانند شفافیت و کاهش فساد را ارتقا دهند.

به طور کلی، استفاده دولت از رسانه‌های اجتماعی سه فرصت عمده برای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای انقلاب دولت ارائه می‌دهد:

۱. ارتقای مشارکت و تعهد دموکراتیک؛

۲.  تسهیل تولید همزمان محتوا بین دولت‌ها و عموم مردم؛ و

۳.  نوآوری‌ها و راه حل‌های جمع‌سپاری

همانطور که در بالا توضیح داده شد، استفاده از رسانه‌های اجتماعی در تلاش‌های مربوط به مبارزه با فساد و باز بودن می‌تواند به طور بالقوه تمام این سه عنصر را شامل شود.

به طور سنتی، فناوری اطلاعات و ارتباطات جدید کسانی را که در حال حاضر در قدرت هستند مورد توجه قرار داده است. با بهبود خطوط ارتباطات، فناوری اطلاعات و ارتباطات (مانند تلگراف و سپس تلفن) توانستند ابزاری برای افزایش اثربخشی در حکومت و کنترل استعماری ‌ایجاد کنند و "قدرت حاکمان بر افراد تحت حکومت" را تقویت کنند. از طرف دیگر، برنامه‌های کاربردی رسانه‌های اجتماعی از طریق ‌اینترنت توانایی بهبود رویکردهای موجود را در زمینه شفافیت و ‌ایجاد فرهنگ‌های جدید باز بودن دارند؛ با ارائه ابزارهای جدید دولت، شفافیت را افزایش می‌دهد و فساد را کاهش می‌دهد و از طریق توانمندسازی عموم مردم ‌برای شرکت در نظارت گروهی بر فعالیت‌های دولت‌هایشان به این امر کمک می‌کنند.

بر اساس استفاده‌های جاری از رسانه‌های اجتماعی برای ‌ترویج شفافیت و مبارزه با فساد، نقش‌های کلیدی متعددی وجود دارد که رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به عنوان وسیله‌ای در اختیار دولت الکترونیکی مشارکتی ایفا کنند تا به شفاف شدن دولت و افزایش مبارزه با فساد کمک  کنند:

· افزایش و بهبود دسترسی به اطلاعات دولتی توسط مردم با ارائه اطلاعات از طریق‌ اینترنت و با چندین کانال تعاملی پویا

· تعامل با عموم مردم ‌و توجه به منافع و نگرانی‌های خاص شهروندان

· ایجاد دسترسی برای بخش‌هایی از جمعیت کشور که در حالت‌های دیگر ممکن نبود با اطلاعات دولتی مواجه شوند

· خدمت به عنوان خروجی ارتباطاتی و اطلاعاتی برای افرادی که خطاکاران را رسوا می‌کنند بتوانند اطلاعات حساس را منتشر کنند

· تکمیل یا جایگزینی اطلاعات منحرف یا ضعیف با روزنامه نگاری شهروندی برای اطلاع رسانی بهتر به عموم مردم ‌از شرایط

·  جمع‌سپاری نظارت بر فساد دولتی با استفاده از گروهی از افراد یا یک انجمن برای انجام یک کار یا فعالیت خاص..

[۱] Sawyer and Winter

[۲] Huang et al.

[۳] Facebook

[۴]Bebob,

[۵]Orkut,

[۶] LinkedIn

[۷] MySpace

دکتر غلامحسین بیابانی استادیار گروه کشف جرایم دانشگاه علوم انتظامی